پرونده «مناسبات دول خارجه در عهد قاجار» باز شد

‌به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی کاخ گلستان، همایش مناسبات دول خارجه در عهد قاجار، از جمله برنامه‌های پژوهشی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان از روز شنبه، ۱۳ بهمن‌ماه در دو بخش مطالعات فرهنگی و سیاسی در موزه مردم‌شناسی کاخ گلستان، همزمان با افتتاح تالار دولت‌های خارجه عهد قاجار آغاز به کار کرد. این همایش براساس اشیاء و مدارک و مستندات موجود در کاخ گلستان و سخنرانی استادان و پژوهشگران تاریخ بنا شده است که دبیری علمی نشست‌ها به عهده «علیرضا قاسم‌خان» است.

قاسم‌خان درباره این نشست‌ها و سخنرانی‌ها با اشاره به اینکه در ادوار گوناگون مردمان ایران پذیرای اقوام مختلف بوده‌اند و با صلح و دوستی کنار هم زندگی کرده‌اند، گفت: با آشنایی دولت‌های اروپایی با ایرانیان و سرزمین پهناور ایران از زمان صفویه، نگاهشان به سرزمین ایران تغییر کرد. با مطامع استعمارگرانه موجب برخی تنش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شده‌اند که اوج آنها در دوره قاجار بود. این سیاست‌های مداخله‌جویانه از شمال از سوی روسیه و از جنوب از سوی دولت بریتانیا بر ملت ایران تحمیل شده است.  

او ادامه داد: موضوع را با دکتر علی دارابی، قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، ‌گردشگری و صنایع دستی، مطرح کردیم و با حمایت‌های آفرین امامی، مدیر کاخ گلستان، توانستیم طرح را جامه عمل بپوشانیم و نشست‌ها و افتتاح تالار مناسبات دول خارجه در عهد قاجار را در دو بخش مطالعات سیاسی و فرهنگی برگزار کنیم.  

دبیر علمی نشست‌های همایش مناسبات دول خارجه در عهد قاجار گفت: در روز اول، نشست در بخش مطالعات فرهنگی دکتر علی‌اصغر میرزایی‌مهر درباره دیدگاه‌های هنرپژوهان غربی درباره هنر قاجار سخنرانی کرد. او در سخنرانی خود تصویر کلی از هنر و فرهنگ ادوار گذشته را مطرح کرد که در اذهان جامعه به عوامل متعددی بستگی دارد. یکی از مهمترین این عوامل دیدگاه پژوهشگران غربی است که در منابع مکتوب انعکاس پیدا کرده است.  

همچنین میرزایی‌مهر در سخنرانی خود با اشاره به منابع مطالعاتی هنر و دیدگاه‌های هنرپژوهان غربی، گفت: کتاب‌هایی در همان زمان نوشته شده‌اند و مؤلفان آنها در محیط حضور یافته و از نزدیک با هنرمندان و هنرمندان برخورد داشته‌اند. گروه دیگر نویسندگان ادوار بعد هستند که با تکیه بر آثار به جامانده درباره هنرمندان عصر قاجار قلم‌فرسایی کرده‌اند. به‌این ترتیب تصویری عمومی از هنر دوره قاجار در جامعه پدید آمده است که بخشی مدیون مولفان عصر قاجار است که بیشتر اروپاییان بوده‌اند.  

در بخش دیگر نشست‌های روز شنبه (۱۳ بهمن‌ماه) در بخش مطالعات سیاسی، فاطمه قاضی‌ها ـ مورخ مصحح و سندشناس ـ با موضوع «گریبایدوف، اولین سفیر روسیه در ایران» و با اشاره به قرارداد ترکمانچای گفت: متن روسی قرارداد ترکمانچای به قلم گریبایدوف بوده که در روز ۵ رجب سال ۱۲۴۴ در سمت وزیر مختار وارد ایران شده و در مذاکرات ترکمنچای حضوری فعالانه داشته است.  

قاضی‌ها در ادامه به رفتار تفاخرآمیز گریبایدوف و همراهانش در ایران اشاره کرد و افزود: این شاعر و نویسنده روس با نگاه ملت پیروز در برابر ملت شکست خورده با ایران برخورد می‌کرد و همراهانش رفتار بدی توام با خشونت با مردم داشتند.  

او به روز قتل وزیر مختار روس هم اشاره کرد و افزود: رفتارهای او و روس‌های قزاق مردم را به تنگ آورد تا آنکه مردم به تهییج علما به سمت خانه او حمله کردند و با آنکه گریبایدوف مردم را به گلوله بست اما مردم به سمت خانه‌اش رفتند و او و کلیه اعضای سفارت را به جز یک نفر کشتند.  

در بخش مطالعات سیاسی نیز الهام ملک‌زاده ـ دانشیار تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ـ با موضوع جستاری بر مداخلات روس و انگلیس در ایران طی جنگ جهانی اول سخنرانی کرد.

ملک‌زاده در سخنان خود به وضعیت بد اقتصادی ایران در جنگ جهانی اول اشاره کرد و افزود: موقعیت ژئوپلتیک ایران ایجاب می‌کرد که موضع صریح و روشنی در قبال جنگ اتخاذ کند؛ چرا که تمام همسایگان ایران به نحوی درگیر جنگ بودند. در این حال اتخاذ هر سیاستی اعم از بی‌طرفی یا گرایش به یکی از نیروهای متخاصم برای دولت ایران بسیار دشوار بود.  

این استاد تاریخ افزود: شورایی متشکل از رجال با علم به این‌که بدون موافقت دولت‌های درگیر در وضعیت ایران تغییری حاصل نخواهد شد، قرار بر این گذاشتند که ایران اعلام بی‌طرفی کند. امری که عملا توسط تمامی همسایگان شمالی و جنوبی نادیده گرفته شد. با نقض بی‌طرفی ایران کشور به اشغال نیروهای متفق درآمد و مداخله بیگانگان در ایران وضعیت را از آنچه بود بحران زده‌تر کرد.  

در بخش دیگر هومن زال‌پور، پژوهشگر تاریخ نظامی، با موضوع مروری بر قوای نظامی تحمیلی بیگانگان در عصر قاجار، گفت: هسته اولیه ارتش نوین ایران در عصر فتحعلی شاه و به مساعی عباس میرزا، نائب‌السطنه ایجاد شد. شاهان بعدی قاجار نیز همواره به فکر تقویت و اصلاح قشون بودند. اوج این اقدامات در عصر ناصرالدین شاه صورت گرفت و دو نیروی نظامی مدرن به نام های نظام طرح اتریشی و سواره طرح قزاق با استفاده از مستشاران نظامی اروپایی در قشون ایران شکل گرفت که تا واپسین سال‌های عصر قاجار فعال بودند.

زال‌پور در ادامه سخنرانی خود، اظهار کرد: منازعات و کشمکش‌های عصر مشروطیت ضربه‌ای به این روند وارد کرد. اما دولت ایران با انجام اصلاحاتی در قشون و ایجاد نیرویی جدید به نام تشکیلات ژاندارمری در پی جبران آن برآمد که از بد حادثه جنگ جهانی اول به وقوع پیوست که با وجود اعلان بی‌طرفی دولت ایران قوای نظامی خارجی از هر دو طرف درگیر وارد ایران شدند و بخش‌های مختلف نظامی در ایران هر کدام به سمت و سویی تمایل پیدا کردند. همچنین در پی قرارداد ۱۹۱۵ میان روس و انگلیس این دولت‌ها تصمیم به افزایش و ایجاد نیروهای نظامی هم‌راستا در شمال و جنوب ایران گرفتند و روس‌ها بریگاد قزاق را به دیویزیون توسعه داده و انگلیسی‌ها پلیس جنوب را ایجاد کردند.

آخرین سخنران روز نخست، حسین احمدی، استادیار تاریخ دانشگاه بود که درباره نقش انگلیس در شکل‌گیری مرزهای ایران در دوره قاجار صحبت کرد.

احمدی با اشاره به واگذاری سرزمین ایران بزرگ با عهدنامه گلستان و ترکمانچای گفت: پس از این دو عهدنامه، عهدنامه پاریس و آخال و واگذاری بلوچستان ایران، مرزهای ایران را تغییر داد. در دوران پهلوی اول هم «قره‌سو» و «دشت ناامید افغانستان» و «اروند رود» و در پهلوی دوم هم «بحرین» از ایران جدا شد.  

همایش و افتتاح تالار مناسبات دول خارجه در عهد قاجار روز یکشنبه ۱۴ بهمن نیز در تالار مردم شناسی کاخ گلستان ادامه خواهد داشت.

انتهای پیام