ویژگی های زندگی در جهان پلتفرمی | ۸ مرحله تحول روزنامه نگاری از ابتدا تا امروز

همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: نشست بررسی و گفت‌وگو درباره کتاب«اتاق خبر پلتفرمی» نوشته جواد دلیری که با مقدمه دکتر یونس شکرخواه از سوی انتشارات همشهری منتشر شده، با حضور نویسنده و همچنین دکتر مجید رضاییان؛ استاد ارتباطات و روزنامه‌نگاری، دکتر پدرام الوندی و خسرو طالب‌زاده، عصر روز یکشنبه ۷ بهمن ۱۴۰۳ در شهر کتاب مرکزی برگزار شد. کتاب اتاق خبر پلتفرمی که به ملزومات تحول دیجیتال در نسل جدید: تحریریه‌ها؛ مدل‌ها و مطالعات موردی، می‌پردازند، اثری تحقیقی و کاربردی در حوزه‌های فرهنگ، ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی است که از زمان انتشار، مورد توجه علاقه‌مندان به ویژه دانشجویان رشته ارتباطاعات قرار گرفته است. سخنرانان نشست حاضر به جایگاه و اهمیت این کتاب در حوزه ارتباطات پرداخته و از زوایای گوناگون موضوع را بررسی کردند.

• ارائه یک محتوا در فرمت رسانه‌ای

در ابتدای نشست که با اجرای محسن فرجی، نویسنده، روزنامه‌نگار و فعال حوزه نشر برگزار ‌شد، از نویسنده کتاب خواسته شد درباره چگونگی تالیف و انتشار کتاب«اتاق خبر پلتفرمی» توضیح دهد. جواد دلیری با اشاره به تحقیقاتی که در زمینه موضوع کتاب انجام داده، گفت: «در حوزه‌های مختلف اقتصادی، همیشه برایمان سوال بوده که یک رسانه سنتی چطوری می‌تواند زنده بماند و در سال‌های اخیر هم این سوال برایم مطرح بوده که رسانه سنتی چگونه می‌تواند به دنیای مدرن ورود پیدا کند و این رسانه چگونه می‎تواند هماهنگ کند و کارها را جلو ببرد و از این رویه‌های سنتی به نوعی فاصله بگیرد و وارد یک عرصه جدیدتر بشود. همه ما شاید به یک نوعی معتقد باشیم که رسانه سنتی به نوعی مدرن و آنلاین شده و آن بستر توزیع و انتشارش دارد در حوزه عرصه آنلاین فعالیت می‌کند. در سال‌های اخیر که به نوعی مدیریت حوزه رسانه را چند سال در اختیار داشتم خیلی به این موضوع فکر کردم که این فرایند چگونه می‌تواند طی شود و چگونه می‌توانیم حوزه روزنامه نگاری سنتی یا رسانه سنتی را با حوزه رسانه‌ مدرن هماهنگ کنیم. در واقع هدفم این بود که روزنامه نگاران بتوانند یک محتوا را در چند فرمت ارائه بدهند. همه فرمت‌ها را برای همه محتوا قرار بدهیم. این ایده بیشتر از آن جا شکل گرفت که در یک رسانه و روزنامه سنتی و در شرایط فعلی چگونه می‌توانیم همچنان حضور داشته باشیم و در این زیست بوم جدید رسانه‌ای فعالیت بکنیم و جلو برویم.»

• سیر روزنامه‌نگاری از قبل از جنگ جهانی اول

در ادامه نشست، دکتر مجید رضاییان به مراحل هشت‌گانه تحولات روزنامه‌نگاری اشاره کرد و گفت:«از قبل از جنگ جهانی اول تا الان ۸ تغییر که در جهان بیرون افتاد ژانرهای خودش را در روزنامه نگاری پیدا کرده است. این هشت تغییر را اگر دقت کنیم بعد متوجه می‌شویم که سیر این تحولات در جهان روزنامه‌نگاری به چه شکل بوده است. در مرحله‌ای اول یعنی قرن ۱۹ و قبل از جنگ جهانی اول، مرحله رویداد محوری است. خیلی هم محدود است. در مرحله دوم، رویداد محوری به سمت روایت محوری می‌رود. یعنی کمی خبر جدی‌تر می‌شود. جنگ جهانی اول رخ می‌دهد. در بین جنگ جهانی اول و دوم ژانر جدیدی به وجود می‌آید به نام ژانر جدیدی به وجود می آید به نام ژانر روزنامه‌نگاری تشریحی. مرحله چهارم، پس از جنگ جهانی دوم است. دنیا می‌رود به سمت جمع کردن آتش خاکسترهای جنگ و می‌رود به سمت توسعه و ژانری درست می‌شود به نام ژانر روزنامه‌نگاری توسعه.

• ظهور وب و انفجار اطلاعات

دکتر رضائیان یادآوری کرد: «در مرحله پنجم، روزنامه‌نگاری با مرحله جدیدی مواجه می‌شود با ظهور وب که کلاً انفجار اطلاعات هست. دیگر ما رسانه‌های جدا نداریم. همگرایی داریم. اینتگریشن هست. ویس هست، ایمیج هست، تکس، متن، تصویر در یک رسانه دیده می‌شود. پیش بینی مکدونال هست. در همین مرحله یک نقطه عطف داریم که از آن به انفجار اطلاعات یاد می‌شود. بیشتر زمانی بود که ما آمدیم به سمت بلاک‌ها و بلاگرها نقطه عطف است در وب. یعنی این یک مرحله را من مرحله ششم تلقی کردم. مرحله هفتم، مرحله حرف سوشیال مدیا هست و ما از انفجار اطلاعات داریم آن هم کوچ شبکه های اجتماعی است از سیستم به تلفن همراه که آن به واقع جدی هست. یعنی انفجار پیام در این مرحله است. الان در مرحله هشتم هستیم که فکر نمی‌کنم به ۲۰۳۰ ادامه‌اش برسد. مرحله هشتم، مرحله داده محوری است. خب شما نگاه کنید الان در هر کدام از این مراحل، رسانه‌ها اتاق خبر خودشان را داشتند. رسانه‌ها تحریریه خودشان را داشتند. این تحریریه‌ها در هر کدام از این مراحل به واقع تمرکزش از عینی‌گرایی بوده است به سمت سوژه گرایی.»

• انفجاری شدید بعد از ظهور اینترنت

سخنران بعدی نشست، پدرام الوندی بود که از زاویه دیگری به تحولات روزنامه‌نگاری اشاره کرد و گفت: «یکی از نکات مهم در عرصه روزنامه‌نگاری این است که واقعا چه اتفاقی افتاد که این سیر کنونی در این دنیای رسانه رقم خورد. همین سیری که از بعد از ظهور اینترنت برای ما افتاد و روزنامه نگاری دچار تحول اساسی شد. یعنی افراد توانستند به جز مسیر کاغذ به منابع خبری دیگری هم دسترسی داشته باشند. موتورهای جستجو آمدن. یعنی دیگه لازم نبود صفحه اول سایت ما را ببینند و اینکه ما تعیین بکنیم کدام خبر مهم تر است. آن چیزی که به نظرشان مهم‌تر بود را سرچ می‌کردند و از طریق موتورهای جستجو به صفحه خبر مستقیما می‌رسیدند. سایت‌های ایبی و دیوار و اینها آمدند که دیگر حتی برای آگهی لازم نبود روزنامه ها را بخرند و در حقیقت بخاونند. بعد نیوز تایم لاین ها آمدن. به طور کلی دیگر حتی نیاز نبود که دنبال خبر بگردند، خبر برایشان ارسال می‌شد و بعد دیگر باز تو همین فرایند با آن انفجارهایی که در چند مرحله در حوزه اطلاعات اتفاق افتاد، رسیدیم به انواع پلتفرم ها که یک مجموعه از نیازها را از سرگرمی تا خبر برآورده می‌کنند. واقعا هر بار یه شوک بزرگ به روزنامه نگاری وارد می‌شود. در هر مرحله صفحات نیازمندی‌های روزنامه مدام کم و کمتر می‌شود. در حقیقت، پایه های اقتصاد رسانه که مخاطب آگهی است، کم و ضعیف تر شد.»

• مزیت‌های خودت را ببین، مقایسه نکن

سخنران بخش پایانی نشست، خسرو طالب‌زاده بود که به بازتعریف مفهوم«پلتفرم» پرداخت و با یادآوری جنبه‌های مثبت این مفهوم در حوزه رسانه، گفت: «پلتفرم جنبه های مثبتی هم داشته و دارد که ما به دلیل عقب‌ماندگی فکری آن را ندیدیم. پلتفرم به ما می‌گوید جایی که ایستادید یک شبکه وجود دارد. آن شبکه را ببینید. دارد دعوت می‌کند به اینکه مثلا روزنامه همشهری یک شبکه خاص خودش را دارد که متصل به نهادهای شهری، مثل آتش نشانی و مراکز اجتماعی و نهادهای شهری خاص این حوزه است. این پلتفرم روزنامه همشهری با پلتفرم روزنامه ایران متفاوت است. آن توی جهان وزارتخانه‌های دولت و نهادهای دولت دارد فکر می‌کند. همچنین با روزنامه جام جم فرق می‌کند. بنابراین پلتفرم دارد از شما دعوت می‌کند که اشیا را ببینید. مقایسه نکنید. روزنامهِ همه سازمان‌های خبری با هم متفاوت‌اند. می‌گوید مزیت‌های خودت را ببین. اینقدر به تشبیه فکر نکن. نقاط خودت را ببین. برای همین، در عصر پلتفرم‌ها یک سئوال را روزنامه نگاران باید از خودشان بپرسند؛ من کجا هستم؟»

• جنبه‌های مثبت پلتفرمی را ببینیم

طالب ‌زاده در پایان گفت: «تفکر پلتفرمی دارد می‌گوید جهان تبدیل شده به جهان مسطح، یعنی دیگر آن قاعده های کلی نخبه‌گرایی، سیاستمداران و رابطه سلسله مراتبی به هم ریخته است. دیگر آدم‌ها نسبت‌شان یک به یک است. بنابراین، در این قاعده یک به یکی که داریم از شهروندکاربر تبدیل می‌شویم به کاربر شهروند، دیگر آدم‌هایی که پشت این سیستم ها فعالیت می‌کنند فقط شهروند نیستند. یکی مثل ما بازیگر شده و این آن مفهوم زندگی است که توی این جریان‌های اخیر برای اولین بار صدایش را می‌شنویم. صدایی که خیلی هم روشنفکران از آن خوش‌شان نمی‌آید. بنابراین، من می‌خوام بگویم در جهان پلتفرم زندگی می‌کنیم و جنبه‌های مثبت پلتفرمی را ببینیم. آن که دعوت‌مان می‌کند به اینکه در جهان واقعی زندگی کنیم و روابط، اشیا و ارتباطات خود را داشته باشیم.»