دکه هایی که همه چیز می فروشند به جز روزنامه!

همشهری آنلاین – سیدسروش طباطبایی‌پور: امروز، برای دنیای مطبوعات ایران، روز مبارکی است؛ روزی که در ۱۸بهمن سال۱۲۸۶ خورشیدی، نخستین قانون مطبوعات در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و دنیای روزنامه‌ها و مجلات را قانونمند کرد. بد نیست بدانید این قانون شامل ۵۳ماده بود که برخی از آنها هنوز که هنوز است، زنده و پابرجاست.

بیش‌تر بخوانید:

حسینیه ارشاد، میراث فرهنگی طهران

اما در آن روزگاری که تهران چند خیابان بیشتر نداشت، روزنامه‌هایی که بیشترشان هم دولتی بود، کجا و چگونه توزیع می‌شد؟ در اینجا سری به کیوسک‌های روزنامه‌فروشی تهران قدیم می‌زنیم که این‌روزها البته کارکردشان آهسته‌آهسته تغییر کرده و بیش از خبر به توزیع نوشابه و آدامس و کلوچه مشغول‌اند!

• اولین فروشندگان

در ابتدا روزنامه‌های ایران بیشتر دولتی بودند و مردم چندان تمایلی نداشتند بدانند شاه و درباریان چه می‌نوشند و کجا می‌روند و چه خواب‌هایی می‌بینند. به همین دلیل نخستین توزیع‌کنندگان روزنامه‌ها پستچی‌ها بودند و گاهی کارمندان دولت. اما در دوره‌ مشروطه، وقتی روزنامه‌ها رونق گرفتند، بیشتر کودکان و جوانان، روزنامه‌به‌دست، توی خیابان‌های اصلی شهر راه می‌افتادند و تیترهای داغ روزنامه‌ها را بلندبلند می‌خواندند تا مردم را به خرید روزنامه ترغیب کنند. برای این کار گاهی از چهارپا و دوچرخه هم استفاده می‌کردند.

• اولین دکه‌ها کجای تهران سبز شد

در سال۱۳۱۰ شمسی، مدیران مطبوعات تصمیم گرفتند تک‌فروشی روزنامه‌ها را قطع کنند و اینگونه شد که شرکتی به نام «برگ» تاسیس شد؛ شرکتی که کارش توزیع روزنامه بود. به همین بهانه سفارش ۹دکه روزنامه‌فروشی به فلزکاران داده شد تا با نظارت شهرداری تهران آنها را در خیابان‌های مهم قرار دهند. نخستین دکه در سال۱۳۱۱ در میدان توپخانه متولد شد.

• دکه‌های رنگی

روزنامه همشهری نخستین مطبوعه روزانه رنگی ایران بود و به پیشخان روزنامه‌فروشی‌ها رنگ‌وبویی خاص داد. آن‌روزها هنوز پای شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی به دنیای اطلاعات باز نشده بود و مجلات با جلدهای رنگارنگ‌شان رهگذران را به‌سوی خود می‌کشاندند و برای لحظاتی محو تماشای خود می‌کردند.

• کنکور

تا همین چند سال پیش، نتایج کنکور سراسری در مطبوعات ایران منتشر می‌شد و دکه‌دارها از چند روز مانده به اعلام اسامی، شرایط کیوسک خود را برای ازدحام غیرمعمول و صف‌های طویل پشت‌کنکوری‌ها آماده می‌کردند.

مهمان‌های ناخوانده

در تهران دکه‌های روزنامه‌فروشی به بخشی از مبلمان شهری بدل شدند و دیگر بخشی از هویت فرهنگی شهر به‌حساب می‌آمدند؛ اما آهسته‌آهسته با پررنگ‌شدن فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، تیراژ روزنامه‌ها افت کرد و مشتری‌ها هم آب رفتند و دکه‌های روزنامه‌فروشی برای گذران زندگی مجبور شدند سیگار و آدامس و نوشابه را هم کنار محصولات فرهنگی‌شان بفروشند.

دکه‌ای در سال ۱۳۳۵

دکه‌ای در دهه ۵۰ شمسی

دکه‌ها در اختیار بچه‌های مشکین‌شهر

چیزی که شاید توجه تهرانی‌ها را در این چندده سال جلب کرده باشد، لهجه شیرینی است که بیشتر دکه‌داران پایتخت دارند. دلیلش این است که از همان ابتدا شغل روزنامه‌فروشی و دکه‌داری عملا در انحصار گروهی از مهاجران از روستای نقدی علیا در ۲۵کیلومتری مشکین‌شهر است. به‌گفته تهران‌پژوهان آنها در بدو ورود به تهران در محله ده‌ونک ساکن شدند و در ایجاد شبکه توزیع مطبوعات نقش مهمی داشتند. این مهاجران این کسب‌وکار را به شغل خانوادگی خود تبدیل کردند و گفته می‌شود نزدیک به ۸۰دصد دکه‌های شهر تهران را آنها می‌چرخانند.