«خانه حاجیان» و تاریخ شهر سمنان

خبرگزاری مهر، هانی رستگاران * سمنان از مناطق باستانی ایران است که قدمت آن به دوران قبل از هخامنشیان می‌رسد. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، در این منطقه آثار تمدن‌های ایلامی و ماد دیده‌شده است. در دوره‌های بعد، با شکل‌گیری امپراتوری هخامنشی، این منطقه به دلیل موقعیت استراتژیک خود در مسیر جاده ابریشم، اهمیت ویژه‌ای یافت.

پس از ورود اسلام به ایران، سمنان به یکی از مراکز مهم فرهنگی و اقتصادی تبدیل شد. در دوره‌های مختلف اسلامی، به‌ویژه دوره سلجوقیان، ایلخانیان و تیموریان، این شهر توسعه یافت. کاروانسراهای متعدد و آثار معماری ارزشمند مانند مناره‌ها و مساجد تاریخی، نشان‌دهنده اهمیت این شهر در این دوره‌ها است.

پیشینه تاریخی

در دوران صفویه، سمنان یکی از مناطق موردتوجه شاهان صفوی بود و به‌عنوان یکی از مراکز عبور و مرور کاروان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار شد. در دوره قاجار نیز این شهر شاهد توسعه زیرساخت‌ها و بازسازی بناهای تاریخی بود. این شهر به دلیل قرار گرفتن در مسیر کاروان‌ها و جاده ابریشم، همواره محل تبادل فرهنگی بوده است. گویش سمنانی که ریشه در زبان‌های باستانی ایرانی دارد، یکی از میراث‌های ارزشمند این شهر است. همچنین صنایع‌دستی، ازجمله سفالگری و قالی‌بافی، از دیگر نشانه‌های هویت فرهنگی این منطقه هستند.

اما در باب یکی از خانه‌های شهر سمنان، این‌گونه باید گفت که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در سال ۱۳۹۰ پرونده پیشنهادی ثبت خانه تاریخی «حاجیان» را به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی این استان تهیه و در سال ۱۳۹۶ به شورای ثبت آثار ملی ارائه کرد.

این خانه تاریخی که در محله کهنه دژ شهر سمنان واقع‌شده، ازجمله بناهای شاخص دوره قاجاریه به شمار می‌رود و در حال حاضر به‌عنوان هنرستان هنرهای زیبا مورداستفاده قرار می‌گیرد.

مرمت و معماری ویژه

خانه حاجیان با قدمتی متعلق به اواخر دوره قاجاریه، یکی از بناهای تاریخی مهم شهر سمنان است. این بنا درگذشته به‌عنوان مکتب‌خانه مورداستفاده قرار می‌گرفته و پس‌ازآن به‌عنوان واحد مسکونی و درنهایت به‌عنوان هنرستان هنرهای زیبا تغییر کاربری داده است. این خانه دارای معماری سنتی با حیاط مرکزی، فضای هشتی، طاق‌های جناقی، آجرچینی‌های زیبا و گره چینی‌های منحصربه‌فرد است. از دیگر ویژگی‌های بارز این بنا می‌توان به وجود دالان‌های زیرزمینی که درگذشته چند خانه را به هم متصل می‌کرد، اشاره کرد.

خانه حاجیان در طول سال‌های گذشته چندین بار مرمت‌شده است. آخرین مرمت‌های انجام‌شده شامل تعمیر سقف، پی‌بندی دیوارها، تعویض درها و پنجره‌های فرسوده، پاک‌سازی و بندکشی نماهای آجری و اجرای کف‌سازی آجری بوده است. بااین‌حال، برخی اقدامات مرمتی دیگر ازجمله سبک‌سازی سقف و اصلاح نماهای داخلی و خارجی هنوز باقی‌مانده است.

با توجه به ارزش تاریخی و معماری خانه حاجیان، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان پیشنهاد ثبت این بنا در فهرست آثار ملی ایران را ارائه کرده است. این اقدام نه‌تنها به حفظ و مرمت این بنای تاریخی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه گردشگری در استان سمنان و احیای بافت تاریخی شهر نیز منجر شود.

ثبت خانه حاجیان و ضرورت نگهداری از آن

ثبت خانه حاجیان در فهرست آثار ملی نه‌تنها به حفظ این بنای تاریخی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاران و توسعه گردشگری در استان سمنان باشد. این اقدام همچنین می‌تواند الگویی برای احیای دیگر بناهای تاریخی در بافت قدیمی شهر سمنان باشد.

متأسفانه امروزه با توجه به تغییر کاربری این بنای تاریخی ارزشمند به رستوران، نام این اثر ملی به رستوران ترنج تغییریافته که به جای نام اصیل آن، از خانه ترنج استفاده می‌شود که این امر به لحاظ شناسنامه‌ی هویتی اثر، هم به لحاظ قانونی و هم عرفی نادرست تلقی می‌گردد.

خانه حاجیان به‌عنوان یکی از بناهای تاریخی ارزشمند استان سمنان، با معماری منحصربه‌فرد و قدمت تاریخی، شایسته ثبت در فهرست آثار ملی ایران است. این اقدام گامی مهم در جهت حفظ میراث فرهنگی و توسعه گردشگری در استان سمنان خواهد بود.

* روزنامه‌نگار و پژوهشگر میراث فرهنگی