باغ‌های وقفی فرحزاد؛ از باغ خاله تا توتستان مستوفی
همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: وقف درختان کهنسال و برخی محصولات باغ‌ها یکی از سنت‌های رایج در تهران قدیم بوده و بسیاری از پایتخت‌نشین‌ها هنوز به آن وفادار مانده‌اند. این سنت بیشتر در قریه‌هایی که بهره‌مند از زمین‌های کشاوری بودند رعایت می‌شد و وقف‌هایی از این دست در برخی منابع مکتوب تاریخی به ثبت رسیده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
این سنت یا آیین در فرهنگ عامه اهالی فرحزاد هم بوده و صاحبان زمین‌های کشاورزی، بخشی از محصول‌شان را وقف پذیرایی از عزاداران حسینی در ماه‌های محرم و اربعین می‌کردند. مصطفی لآلی، از ساکنان قدیمی فرحزاد، معتقد است که سنت وقف از چند سده قبل در این محله به یادگار مانده: «یکی از سنت‌ها این بود که مردم از محل برداشت محصولات‌شان، زائران امامزاده داوود(ع) و عزادارن حسینی را اطعام می‌کردند. برخی از ملاک‌ها که زمین‌های کشاورزی متعددی داشتند، بخشی از زمین‌هایشان را که محصول بیشتری می‌داد، وقف حسینیه فرحزاد می‌کردند. موقوفه‌های فرحزاد هنوز به قوت خودشان باقی مانده‌اند و هر سال بالغ بر هزاران عزاداری که برای حضور در سوگواری امام حسین(ع) به فرحزاد می‌آیند با همین موقوفه‌ها پذیرایی می‌شوند.»
وقف باغ‌ها و تبدیل آنها به استراحتگاه زائران، یکی دیگر از سنت‌های رایج در قریه فرحزاد است که از سال‌های دور به جا مانده. واقف‌ها که عموماً افراد متمولی بودند، توتستان‌ها و باغ‌های گردویی را که در مسیر فرحزاد به امامزاده داوود(ع) بود وقف زائران می‌کردند. زائران در توتستان فرحزاد بیتوته می‌کردند و به مسیرشان ادامه می‌دادند. به‌طور مثال، باغ خاله که یکی از توتستان‌های معروف فرحزاد بود وقف زائران امامزاده داوود(ع) شده بود و قبل از آن هم مستوفی‌الممالک توتستان معروفش در ده‌ونک را وقف زائران امامزاده داوود(ع) کرده بود. بنا براین، زائران در مسیر رسیدن به امامزاده دو استراحتگاه داشتند؛ یکی در ده‌ونک و دیگری در فرحزاد.
محلی‌ها قدمت توتستان‌ها و درختان گردوی وقف‌شده را حدود ۳۰۰ سال تخمین می‌زنند. به این‌ترتیب سنت وقف در فرحزاد به ۳ قرن قبل برمی‌گردد. لآلی درباره یکی دیگر از نشانه‌های وقف در سال‌های دور فرحزاد می‌گوید: «در یک دوره تاریخی، اهالی فرحزاد ظروف مسی را وقف حسینیه فرحزاد می‌کردند. روی برخی ظروف تاریخ ساخت آنها حک شده که به ۳۰۰ سال قبل تعلق دارد. این ظروف هنوز در حسینیه فرحزاد نگهداری می‌شوند و نماد وقف در این محله هستند.»
