مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا از کجا آغاز شد؟ | آنچه باید درباره 6 فصل مذاکراتی مختلف بدانید

همشهری آنلاین – گروه سیاسی: اگرچه طرف آمریکایی و برخی رسانه‌های غربی طی روزهای اخیر کوشیده‌اند مذاکرات شنبه در عمان را دستاوردی برای دولت ترامپ جا بزنند، اما واقعیت این است که گفت‌وگوی عراقچی و ویتکاف در عمان را باید به عنوان بازگشت دولت ترامپ به مذاکراتی دانست که در دولت سیزدهم نیز جریان داشت و واشنگتن آن را بدون دستیابی به نتیجه ملموس رها کرد.

بررسی تحولات حدود ۴ سال اخیر در مناسبات تهران – واشنگتن، نشان می‌دهد پس از وقفه‌ در مذاکرات برجامی در پایان دولت دوازدهم، دور هفتم مذاکرات برجامی با راهبردی دولت سیزدهم و با مذاکره‌کنندگان جدید آغاز شد؛ گفت‌وگوهایی که در واقع مذاکرات «غیرمستقیم» ایران و آمریکا با نقش‌آفرینی اتحادیه اروپا، تروئیکای اروپایی، روسیه و چین بود و با عدم تصمیم‌گیری سیاسی طرف مقابل، به نتیجه ملموسی نرسید.

پس از آن نیز عمان و در مقاطعی قطر، به‌عنوان میانجی دوطرف، زمینه‌ساز شکل‌گیری دور دیگری از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دولت بایدن شدند که اگرچه زمینه‌ساز توافقی درباره آزادسازی برخی منابع مسدود شده ایران و تبادل زندانیان دوطرف شد، اما در ادامه آمریکایی‌ها اقدام به ترک میز مذاکره کردند.

براین اساس باید گفت که مذاکرات روز شنبه در واقع بازگشت دولت ترامپ به مذاکرات غیرمستقیمی است که در دولت شهید رئیسی میان دوطرف شکل گرفت و از سال ۱۴۰۰ تا تقریبا اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ در مقاطع مختلف با میانجی‌های متفاوت ادامه داشت و نموداری از بی‌عملی و بی‌تصمیمی واشنگتن در پیشبرد موضوع‌های مطرح بود.

کارنامه مذاکرات غیرمستقیم

ایران و آمریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به‌ویژه به دنبال قطع روابط سیاسی دو کشور در ۱۹ فروردین‌ماه ۱۳۵۹، در مقاطع مختلف و درباره موضوع‌های گوناگون، مذاکرات غیرمستقیم قابل‌توجهی داشته‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

۱

بدعهدی در الجزایر

موضوع: آزادی کارکنان سفارت آمریکا در ایران

زمان: پاییز ۱۳۵۹

طرف آمریکایی: وارن کریستوفر، معاون وزیر امورخارجه وقت آمریکا

طرف ایرانی: بهزاد نبوی، سرپرست هیات مذاکره‌کننده ایرانی

میانجی: دولت الجزایر

نتیجه: توافق الجزایر در ۲۹ دی‌ماه ۱۳۵۹ (۱۹ ژانویه ۱۹۸۱) و عدم پایبندی طرف آمریکایی در اجرای تعهدهای خود، به‌ویژه در زمینه تحریم‌ها و آزادسازی منابع مالی ایران

۲

مذاکره درباره افغانستان

موضوع: تحولات منطقه پس از حمله آمریکا به افغانستان

زمان: پاییز ۱۳۸۰

طرف آمریکایی: زلمی خلیل‌زاد، سفیر وقت آمریکا در افغانستان و همچنین رایان کروکر، دیپلمات آمریکایی

طرف ایرانی: دیپلمات‌های ایرانی، از جمله محمدجواد ظریف، نماینده وقت ایران در سازمان‌ملل متحد

میانجی: اگرچه گفته می‌شود مذاکرات مستقیم و غیرمستقیمی در این زمینه انجام شده، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد گفت‌وگو در ژنو و همچنین با حضور نمایندگانی از کشورهای عربی منطقه انجام شده است.

نتیجه: رایزنی درباره تحولات افغانستان پس از سقوط طالبان و تبیین رویکردهای ایران در این حوزه

۳

مذاکرات برجامی

موضوع: دستیابی به توافق برجام

زمان: از آغاز به کار دولت یازدهم تا حدود مهرماه ۱۳۹۲

طرف آمریکایی: جان کری، وزیر امورخارجه وقت آمریکا

طرف ایرانی: محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه وقت ایران

میانجی: تروئیکای اروپایی، روسیه و چین در وین

نتیجه: پیشبرد مذاکرات به سوی گفت‌وگوهای مستقیم ظریف و کری و دستیابی به توافق جامع

۴

پس از خروج آمریکا از برجام

موضوع: احیای برجام و لغو تحریم‌های ایران

زمان: از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳، طی حداقل ۹ دور

طرف آمریکایی: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران

طرف ایرانی: عباس عراقچی و علی باقری، معاونان وقت وزرای امورخارجه دولت‌های دوازدهم و سیزدهم

میانجی: اتحادیه اروپا، عمان و قطر

نتیجه: با وجود حتی بیش از ۹ دور مذاکره غیرمستقیم میان ایران و آمریکا به منظور بازگشت طرف‌ها به تعهدهای برجامی و رفع تحریم‌ها علیه ایران، مذاکرات برجامی با بی‌عملی طرف آمریکایی بدون دستیابی به نتیجه مشخص در دولت سیزدهم متوقف شد.

۵

توافق تهران و واشنگتن

موضوع: آزادسازی منابع مالی ایران و تبادل زندانیان

زمان: شهریورماه ۱۴۰۲

طرف آمریکایی: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران

طرف ایرانی: علی باقری‌کنی، معاون وزیر امورخارجه

میانجی: دولت قطر

نتیجه: دستیابی دوطرف به توافقی برای آزادسازی منابع مالی مسدود شده ایران از جمله در کره‌جنوبی و همچنین تبادل زندانیان

۶

مذاکره منطقه‌ای

موضوع: گفت‌وگو درباره مدیریت تنش‌های فزاینده در منطقه

زمان: اردیبهشت ماه ۱۴۰۳

طرف آمریکایی: برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده وقت شورای امنیت ملی آمریکا در امورخاورمیانه و شمال آفریقا و آبرام پیلی، سرپرست وقت نماینده ویژه آمریکا در امور ایران

طرف ایرانی: نامشخص

میانجی: دولت عمان

نتیجه: گفته می‌شود دوطرف در جریان این مذاکرات دغدغه‌های خود را درباره افزایش فزاینده تنش‌ها در منطقه، به‌ویژه میان تهران و تل‌آویو مطرح کرده‌اند، اما درباره نتایج مشخص گفت‌وگوها خبر دقیقی منتشر نشد.

ادامه مذاکرات در دولت سیزدهم

تلاش آمریکا برای دستاوردسازی از مذاکرات روز شنبه در عمان در حالی است که این گفت‌وگوها را باید در ادامه مذاکراتی که در دولت سیزدهم جریان داشت و آمریکا آن را ترک کرد، مورد ارزیابی قرار داد.

آذرماه ۱۴۰۰

• مذاکرات هسته‌ای در هتل کوبورگ در شهر وین

دی ماه ۱۴۰۰

• مذاکرات برجامی در هتل کوبورگ وین

تیرماه ۱۴۰۱

• رایزنی‌های هسته‌ای ایران و آمریکا در دوحه، پایتخت قطر

مردادماه ۱۴۰۱

• مذاکرات هسته‌ای با حضور اعضای برجام در هتل کوبورگ وین

شهریورماه ۱۴۰۲

• مذاکرات مالی و تبادل زندانیان در دوحه، پایتخت قطر

اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳

• مذاکرات منطقه‌ای ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان