چند راهکار عملی برای توصیف، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس ـ حسن علایی فعال؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) به‌عنوان طلایه‌دار اصلی فرهنگ دفاع مقدس و مقاومت، در مناسبت‌های مختلف و در دیدار‌های عمومی و خصوصی، بار‌ها در بیانات خود به سه موضوع اساسی توصیف، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس پرداخته‌اند. معظم له ضمن ارج‌گزاری بر کار‌های انجام‌شده، بر کم‌کاری‌ها و غفلت‌ها تأکید و همگان را برای انجام کار‌های شایسته و بایسته ترغیب کرده‌اند. ایشان همچنین ضمن تأکید بر ارتقاء کمی آثار، بر ارتقاء کیفی آثار و میزان تأثیرگذاری آنها هم به جد توصیه نموده‌اند.

«البتّه باید بگویم ما در باب دفاع مقدّس کوتاهی کرده‌ایم؛ کار‌های بسیار خوب و کار‌های بسیار باارزشی است که انجام‌گرفته، امّا درعین‌حال کم است؛ ما به کار‌های زیادی احتیاج داریم. ببینید، ما هر چه ازلحاظ زمان از دفاع مقدّس دور می‌شویم، ازلحاظ معرفت باید به دفاع مقدّس نزدیک‌تر بشویم؛ چرا؟ چون تحریف در کمین است، دسته‌ای تحریف‌گر در کمین‌اند. خب شما‌ها که مردان جنگید الآن حضور دارید، بالاخره شما‌ها یک‌چیزی می‌گویید، یک دفاعی می‌کنید، امّا بیست سال دیگر خیلی از این جمعیّتی که امروز حضور دارند نیستند، سی سال دیگر عدّه‌ی بیشتری نیستند. دست تحریف، این بخش پُردرخشش تاریخ ما را ممکن است مخدوش کند؛ لذا بایستی کار کنیم، معرفت ما بایستی زیاد بشود، ادبیّات دفاع مقدّس باید تقویت بشود.» ۳۱ شهریور ۱۳۹۹

یکی از اهداف معظم له در تأکید چندباره بر فعالیت بیشتر و جدی‌تر در حوزه دفاع مقدس، ضمن جلوگیری از تحریف و تخریب تاریخ این مقطع مهم و دستاورد‌های چشمگیر آن، ایجاد زمینه‌های لازم جهت آشنایی هر چه بیشتر نوجوانان و جوانان با فرهنگ دفاع مقدس است.

«شما (فرماندهان و پیشکسوتان) خیلی از مسائل دفاع مقدّس را می‌دانید، نسل جدید نه؛ نسل جدید خیلی از مسائل دفاع مقدّس را نمی‌داند. عرض من این است؛ من می‌گویم همان جوری که شما که خودتان در حادثه بودید قضایا را می‌دانید، ما باید کاری کنیم تا نسل امروز آن حادثه را همین‌جور بشناسد و ببیند و بداند؛ این، آن توقّعی است که بنده از خودم و از دیگران در این زمینه دارم.» بیانات در دیدار پیشکسوتان و فرماندهان دفاع مقدس ۳۰ شهریور ۱۴۰۱

جهت تحقق حداکثری مطالبات و انتظارات معظم‌له در زمینه‌ی آشنایی نسل امروز با مفاهیم و معارف دفاع مقدس، راهکار‌هایی وجود دارد که در این یادداشت به برخی از آنها اشاره می‌شود، اما ناگفته پیداست که پیش‌نیاز اجرایی شدن و تحقق آنها هماهنگی مدیران و متصدیان و فعالین عرصه‌های مختلف هنری، فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای در این حوزه است.

** از اقدامات مهم در این زمینه بازتعریف عبارت دفاع مقدس، مفاهیم آن و مشابه‌سازی موضوعات آن متناسب با نیاز‌ها و اقتضائات زمان کنونی است. مؤکدا این‌که نباید گرفتار زمان باشیم و تلاش نکنیم ارزش‌های آن دوران را عیناً در زمان حال و حاضر محقق کنیم. این تصور گونه‌ای از در زمان ماندن است. باید با شناخت کامل و دقیق مفاهیم و معارف دوران دفاع مقدس، آن مفاهیم و ارزش‌ها را به‌روزرسانی کنیم تا از گسست نسلی جلوگیری شود.

مفاهیمی، چون گذشت و ایثار و فداکاری و… باید متناسب با زمان فعلی که به مذاق نسل امروزی هم خوشایند باشد، مشابه‌سازی شود. در واقع با درک درست مفاهیم ارزشی پدید آمده در دوران جنگ، باید ببینیم امروزِ روز چگونه و از چه طریقی و با چه ابزاری می‌توان آن مفاهیم را به نسل امروز منتقل کرد؟ به‌عبارت‌ دیگر دفاع مقدس نباید در دهه شصت بماند! همان‌طور که امروزه شیوه‌های جنگ کاملاً متفاوت شده است، شیوه‌های انتقال مفاهیم و اقناع افکار عمومی به‌ویژه نسل جوان هم کاملاً متفاوت شده است. جدیت این مهم، با در نظر گرفتن گستردگی و کارایی فضای مجازی و پیشرفت محیرالعقول هوش مصنوعی در آینده نزدیک، چندین برابر می‌شود.

** یکی از آسیب‌های حوزه توصیف، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس، عدم نگاه جدی به موضوع اثربخشی محصولات تولیدشده درباره دفاع مقدس است. محصولات متنوع فرهنگی، هنری، رسانه‌ای و… زمانی مورد استقبال قرار خواهد گرفت که مخاطب اثرات آن را دیده و تحت تأثیر فکری، روحی و معنوی قرار گیرد. محصولات چندرسانه‌ای نباید باری به هر جهت و از سر رفع تکلیف و گزارش دهی تولید شود.

ارزیابی از میزان تأثیرگذاری هر یک از آثار تولیدشده می‌تواند در تعیین سیاست‌ها، راهبرد‌ها و اقدامات آتی راهگشا باشد. تولید محصولات بی‌کیفیت و بی‌اثر اعم از کتاب و فیلم و مستند و عکس و شعر و… برگزاری همایش‌ها و کنگره‌ها و نشست‌ها و جوایز ادبی کم اثر یا بی‌اثر مانند آب ناگواری است که به‌طور کاذب تشنگی فرد را برطرف می‌کند، اما هیچ خاصیت دیگری ندارد لذا اگر مخاطب با آثار بی‌اهمیت و کم تأثیر مواجه شد احساس نیاز به کار‌های باکیفیت را هم از دست می‌دهد.

** برای ایجاد انگیزه و کشش در مخاطبان نوجوان و جوان جهت استفاده از آثار تولید شده چندرسانه‌ای با موضوع دفاع مقدس با جهت‌گیری توصیفی، تبیینی و ترویجی باید زمینه‌سازی لازم صورت گیرد. بدون زمینه‌سازی لازم استقبال درخوری به عمل نخواهد آمد. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود برای جا انداختن و فروش یک محصول موردنیاز خانواده‌ها صد‌ها رقم آگهی و تبلیغ و چند صد میلیون تومان هزینه می‌شود! اما برای تبلیغ یک کتاب خوب با موضوع دفاع مقدس خِست به خرج داده می‌شود و معادلات سود و زیان و به‌صرفه بودن یا نبودن ذهن ناشر و نویسنده و عوامل پخش را مغشوش می‌کند!

یکی از راه‌های زمینه‌سازی علاوه بر تبلیغ و اطلاع‌رسانی، توجیه معلم‌های مدارس و اساتید دانشگاه است. در حال حاضر هم در سطح مدارس «آمادگی دفاعی» تدریس می‌شود و هم در سطح دانشگاه‌ها درس معارف دفاع مقدس؛ بنابراین اگر معلمین مدارس و اساتید دانشگاه‌ها نسبت به ارزش‌ها و زیبایی‌های تابلوی رنگارنگ فرهنگ دفاع مقدس آشنایی جامعی پیدا کنند در زمینه‌سازی و روشنگری ذهن مخاطبین مؤثر خواهند بود.

** یکی از اقدامات مهم در توصیف و تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس تشکیل قرارگاه مرکزی برای این منظور است. در حال حاضر سازمان‌ها، مراکز، نهادها، اندیشکده‌ها و پژوهشگاه‌های زیادی اعم از دولتی و غیردولتی به موضوع دفاع مقدس می‌پردازند که کمترین تعامل و ارتباط با یکدیگر را دارند! آسیب این عدم ارتباط و تعامل، موازی کاری‌های بشمار از یک‌سو و معطل ماندن برخی از موضوعات مهم، که هر یک از سازمان‌ها با تصور این‌که سازمان دیگری بدان خواهد پرداخت، از سوی دیگر است! برای رهایی از این آسیب جدی ضروری است قرارگاهی به‌منظور رصد، هماهنگی و حمایت از پروژه‌هایی که درباره دفاع مقدس در حال انجام است، تشکیل شود. از اقدامات اولیه این قرارگاه، ایجاد بانک جامع اطلاعاتی در خصوص مراکز پژوهشی و تحقیقاتی، موضوعات پژوهشی، پژوهشگران و نویسندگان، تعیین سیاست‌های حمایتی و… می‌تواند باشد.

با توجه به عدم وجود نقشه راه معین و مصوب برای عموم فعالیت‌هایی که درباره دفاع مقدس انجام می‌شود، انجام این مهم یعنی تدوین نقشه راه از دیگر وظایف قرارگاه مزبور است. نقشه راه می‌تواند ضمن آشنایی همگان با اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت و چارچوب کلی برنامه‌ها، آنان را نسبت به وظایف خود آگاه ‌سازد.

** به‌روز کردن شیوه‌ها و بهره‌برداری از ابزار نوین جهت انتقال مفاهیم و معارف دفاع مقدس از ضروریات عصر کنونی است. با توجه به حضور چشمگیر نوجوانان و جوانان در فضای مجازی باید فعالین حوزه دفاع مقدس در این فضا حضور جدی داشته باشند، البته این بدان معنا نیست که از شیوه‌ها و ابزار‌های گذشته مانند کتاب و فیلم و موسیقی و تئاتر و منبر و… بهره‌برداری نشود؛ بلکه در کنار بهره‌مند شدن از ابزار‌ها و شیوه‌های گذشته، عرصه فضای مجازی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی خارجی که متأسفانه مخاطبین زیادی را به خود جذب کرده است به‌عنوان فرصتی بی‌نظیر موردتوجه قرار گیرد. در این رابطه با توجه به حوزه جدید هوش مصنوعی می‌بایستی در رویکرد‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای برخورداری از هوش مصنوعی در انتقال مفاهیم و معارف دفاع مقدس تلاش جدی صورت گیرد.

** در دوران جنگ هشت‌ساله ۱۰۱ موشک از سوی رژیم بعث عراق به سمت تهران شلیک شده است! آیا نسل امروز که حوادث و اتفاقات دوران جنگ را ندیده است از این آمار‌ها اطلاعی دارد؟ آمار شلیک موشک به تهران فقط یک نمونه جهت یادآوری است. بسیاری از شهر‌های ایران اسلامی که در بُرد هواپیما‌ها و موشک‌های عراقی قرار داشتند از این حوادث و تجاوزات بی‌نصیب نبوده‌اند! حال سؤال این است در سطح شهر‌هایی که مورد تهاجم هوایی و موشکی رژیم بعث عراق قرارگرفته‌اند چه تعداد یادمان و نماد وجود دارد تا تاریخ این حوادث را به نسل امروز بازگو و منتقل کند؟! طبق اطلاع موجود، غیر از پنج استان مرزی، در هیچ‌یک از شهر‌های مورد تجاوز قرارگرفته در سطح کشور چنین یادمان و نماد‌هایی که یادآور حوادث دوران جنگ باشد وجود ندارد! درحالی‌که این حوادث، گذشته از این‌که تاریخ این مرزوبوم و شهر‌های موردتهاجم قرارگرفته را بازگو می‌کند، یادآور مقاومت‌ها و ایستادگی‌ها و رشادت‌های مردم این دیار در برابر تهاجم دشمنان است.

در پایان به چند نکته از نقاط ضعف در فرآیند توصیف، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس اشاره می‌شود:

** بر اساس مطالعات میدانی و بررسی بازتاب‌ها، روایت فرماندهان و پیشکسوتان دفاع مقدس جذابیتی برای نسل امروز ندارد. این معضل دلایلی دارد که تجزیه‌وتحلیل آن در این یادداشت نمی‌گنجد و مجالی دیگر می‌طلبد.

** فرآیند مشخصی در توصیف، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس ملاحظه نمی‌شود. توصیف درست تاریخ جنگ پیش‌درآمد تبیین و ترویج است، اما وجود تفاوت‌ها و بعضاً تناقضات در توصیف و روایت تاریخ و حوادث جنگ، مانع از ورود درست به مرحله تبیین می‌شود! وقتی برخی کتاب‌های تاریخی و روزشمار جنگ منتشرشده از سوی سازمان‌های نظامی رسمی مطالعه می‌شود، ملاحظه می‌شود اختلاف‌نظر‌ها و دیدگاه‌هایی مثلاً درباره یک عملیات بزرگ که جزئیات آن ثبت و ضبط شده است وجود دارد! چه رسد به عملیات‌های کوچک و…! بدیهی است اگر معضل اختلاف‌نظر‌های بعضاً بنیادین حل نشود تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس با چالش جدی روبرو خواهد شد.

** گفتمان امروز با گفتمان زمان جنگ بسیار متفاوت شده است لذا در انتقال مفاهیم و معارف دفاع مقدس با مشکل مواجهیم. گفتمان‌ها باید از سطح نخبگیِ صرف به سطح عمومی جامعه ارتفاع کم کند یا این‌که در فرآیندی مشخص‌شده مطالب تأثیرگذار و اقناع‌کننده در دو سطح نخبگی و عامه مردم تعریف شود. چه لزومی دارد مطالب تحلیلی و عقلانی صرفاً برای نخبگان و مطالب احساسی و عاطفی و هیجانی برای عموم جامعه تولید شود؟ سطح عمومی جامعه هم نیازمند مطالب تحلیلی و اقناعی درباره جنگ است و باید با روش‌های مختلف و سطح‌بندی شده آنها ارائه شود.

انتهای پیام/ 112