تاریخچه عید نوروز: آغاز سال نو و نمادی از فرهنگ ایرانی
به گزارش همشهری آنلاین، نوروز در سراسر جهان، به‌ویژه در کشورهای حوزه خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز، جشن گرفته می‌شود. در این مطلب از همشهری آنلاین، به بررسی تاریخچه عید نوروز، ریشه‌های آن، آداب و رسوم مختلف این جشن و اهمیت آن در فرهنگ‌های مختلف می‌پردازیم.
ریشه‌های نوروز: جشن‌های باستانی ایران
نوروز، جشن باستانی ایرانیان، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آیین‌های جهان است که ریشه در تاریخ طولانی فرهنگ ایرانی دارد. این جشن به مناسبت آغاز فصل بهار و اعتدال بهاری که هم‌زمان با تغییر سال در گاه‌شماری هجری خورشیدی است، برگزار می‌شود. تاریخچه نوروز به دوران ایران باستان، به‌ویژه دوره هخامنشیان، برمی‌گردد. نوروز در واقع نماد آغاز سال نو و تجدید حیات طبیعت است و در طی سال‌ها، آیین‌های مختلفی به آن افزوده شده‌اند. طبق برخی منابع تاریخی، کوروش بزرگ در سال ۵۳۸ پیش از میلاد نوروز را به‌عنوان یک جشن ملی در امپراتوری هخامنشیان اعلام کرد.
آیین‌های نوروز در ایران باستان شامل برگزاری مراسم خاصی همچون جشن‌های رهایی از سرما و تاریکی، پاک‌سازی خانه‌ها و ترفیع سربازان در دربار پادشاهان بود. این مراسم‌ها معمولاً در روز نخست فروردین، یا همان روز اعتدال بهاری، برگزار می‌شد. نوروز علاوه بر ایران در کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و حتی برخی کشورهای دیگر مانند هند، افغانستان و ترکمنستان نیز جشن گرفته می‌شود. در دوران ساسانیان، نوروز به دو بخش نوروز کوچک (برای عامه مردم) و نوروز بزرگ (برای طبقات خاص و دربار) تقسیم می‌شد. این جشن‌ها چند روز به طول می‌انجامید و با آداب خاصی همراه بود، از جمله دیدار مردم با شاه و برگزاری مراسم مذهبی و جشن‌های عمومی.
با وجود تغییرات مختلف در تاریخ و فرهنگ‌های گوناگون، نوروز همیشه به‌عنوان نمادی از تجدید حیات، خوشبختی و برکت شناخته می‌شود. از دوران هخامنشیان تا امروز، این جشن علاوه بر جنبه‌های فرهنگی، به‌طور گسترده‌ای در ادبیات فارسی و اشعار شاعران بزرگ ایرانی چون فردوسی، حافظ و سعدی ذکر شده و همچنان جزئی از هویت فرهنگی و ملی ایرانیان است. نوروز نه‌تنها در ایران، بلکه در کشورهای دیگری که نوروز را جشن می‌گیرند نیز با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شود، و امروزه توسط یونسکو به‌عنوان میراث‌فرهنگی جهانی ثبت شده است.
نوروز در شاهنامه: روایت فردوسی از این جشن بزرگ
یکی از مهم‌ترین منابعی که در آن به تاریخچه نوروز اشاره شده، شاهنامه فردوسی است. در این اثر حماسی، فردوسی نوروز را به‌عنوان جشن بزرگ ایرانیان یاد می‌کند. در شاهنامه آمده است که نوروز به دستور جمشید، پادشاه ایران، برگزار شد. جمشید به‌عنوان نخستین کسی که نوروز را پایه‌گذاری کرد، در این روز بر تخت سلطنت نشست و آغاز حکومتی جدید را اعلام کرد.
این جشن نه‌تنها به‌عنوان نمادی از وحدت ملی ایرانیان، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از پیروزی بشر بر ظلمت و تاریکی نیز شناخته می‌شود. فردوسی در شاهنامه نوروز را به‌عنوان روزی مقدس و پرشکوه توصیف می‌کند که در آن انسان‌ها از سراسر سرزمین ایران گرد هم می‌آیند و در شادی و سرور به سر می‌برند.
نوروز در تاریخ ایران: تحولات سیاسی و اجتماعی و تأثیر آن بر جشن‌ها
در طول تاریخ ایران، نوروز به‌عنوان یک جشن ملی به شکل‌های مختلف برگزار شده است. در دوران صفویه، نوروز به‌عنوان یک جشن رسمی در دربار شاهان صفوی گرامی داشته می‌شد. شاه‌عباس صفوی در این دوران اصلاحات فرهنگی بسیاری را در جهت تقویت نوروز انجام داد، از جمله برگزاری مراسمی باشکوه در دربار که در آن، وزرا، فرماندهان و طبقات مختلف اجتماعی حضور داشتند. پس از انقلاب اسلامی ایران، نوروز همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی کشور باقی ماند و در کنار سایر تعطیلات رسمی، به‌عنوان یک آیین فرهنگی و ملی ایرانی شناخته شد.
نوروز در جهان: گسترش و پذیرش این جشن در کشورهای مختلف
جشن نوروز به‌مرورزمان از مرزهای ایران فراتر رفت و در بسیاری از کشورهای همسایه نیز مورد استقبال قرار گرفت. به‌ویژه کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، و کشورهای خاورمیانه، مانند افغانستان، آذربایجان، تاجیکستان، پاکستان و ترکیه، این جشن را به‌عنوان بخشی از میراث‌فرهنگی خود پذیرفته‌اند. علاوه بر این، نوروز در برخی از کشورهای غربی نیز با حضور جوامع ایرانی‌تبار و علاقه‌مندان به فرهنگ ایرانی جشن گرفته می‌شود.
در سال ۲۰۱۰، یونسکو نوروز را به‌عنوان یک میراث‌فرهنگی جهانی به ثبت رساند که نشان‌دهنده اهمیت جهانی این جشن است. این اقدام یونسکو باعث شد که نوروز بیش‌ازپیش در سطح بین‌المللی شناخته شود و فرصت‌های بیشتری برای تقویت روابط فرهنگی میان ملت‌ها فراهم گردد.
بیشتر بخوانید: نوروز در کدام کشورها جشن گرفته می‌شود؟
آداب‌ورسوم نوروز: از هفت‌سین تا خانه‌تکانی
نوروز با آداب‌ورسوم خاصی همراه است که هر کدام معنا و نمادی ویژه دارند. در این بخش، برخی از این آداب را بررسی می‌کنیم:
- هفت‌سین: یکی از مهم‌ترین آداب نوروز، چیدن سفره هفت‌سین است. در این سفره، هفت شیء مختلف که با حرف “س” شروع می‌شوند قرار می‌گیرد. هرکدام از این اشیا نمادهایی دارند؛ مانند سیب (نماد سلامت)، سبزه (نماد زندگی و رشد)، سمنو (نماد قدرت و توان)، سیر (نماد تندرستی)، سرکه (نماد گذر زمان)، سنجد (نماد عشق) و سماق (نماد تلخی‌ها و شیرینی‌ها).
- خانه‌تکانی: یکی دیگر از رسومی که در آستانه نوروز انجام می‌شود، خانه‌تکانی است. این رسم به معنای پاک‌سازی خانه و محیط زندگی از هرگونه کثیفی و گردوغبار است تا با شروع سال جدید، خانه‌ای تمیز و پر از انرژی مثبت داشته باشیم.
- دیدوبازدید: در تعطیلات نوروز، دید و بازدید از اقوام و دوستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این بازدیدها به‌ویژه در روزهای نخست سال جدید صورت می‌گیرد و فرصتی برای تجدید روابط و ارتباطات اجتماعی است.
بیشتر بخوانید: آشنایی با سفره هفت سین
چرا نوروز به‌عنوان میراث‌فرهنگی جهانی ثبت شد؟
نوروز باتوجه‌به تاریخچه کهن، گستردگی جغرافیایی و اهمیت فرهنگی‌ای که دارد، در سال ۲۰۱۰ توسط یونسکو به‌عنوان میراث‌فرهنگی جهانی ثبت شد. این ثبت به طور ویژه به ارزش‌های انسانی و فرهنگی نوروز اشاره دارد که در زمینه‌هایی مانند احترام به طبیعت، تجدید حیات، و همبستگی اجتماعی تأکید دارد. نوروز نه‌تنها جشن ایرانیان، بلکه جشن تمام ملت‌هایی است که به این سنت دیرینه احترام می‌گذارند و آن را با روحیه‌ای جهانی گرامی می‌دارند.
سخن پایانی
نوروز به‌عنوان یک جشن باستانی که ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانیان دارد، همچنان در دنیای معاصر زنده و پویا باقی‌مانده است. این جشن به‌عنوان نمادی از آغاز فصل جدید و تجدید حیات طبیعت، در سراسر ایران و کشورهای دیگر جشن گرفته می‌شود. از روزهای دور تا امروز، نوروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی ایران و بسیاری از کشورها شناخته می‌شود و همچنان در دل مردم جایگاه ویژه‌ای دارد.
