میدانی که در آن لاله رویید | کدام میدان تهران به خاطر انقلاب به شهرت رسید؟

همشهری آنلاین – سیدسروش طباطبایی‌پور: حالا در میدان شهدا یا ژاله سابق چرخی می‌زنیم و قصه آن را با هم مرور می‌کنیم.

• تاریخش

یکی از دلایل توجه شاهان صفوی به روستای گمنام تهران، کوه‌ها و تپه‌های همراه با جانوران متنوع‌اش بود که آنجا را برای شکار مناسب می‌کرد. در سفرنامه‌های ناصرالدین‌شاه قاجار هم خاطرات فراوانی از شکار در تپه‌ها و دشت‌های تهران و اطرافش می‌خوانیم؛ یکی از آن نخجیرگاه‌های فرح‌بخش، روستایی چسبیده به تهران آن روزگار بود؛ روستایی به نام دوشان تپه!

بیش‌تر بخوانید:

زندانی که مبارزان انقلاب در آن نگهداری می شدند امروز چه وضعی دارد؟

این منطقه خرگوش‌های فراوانی داشت و به همین دلیل نام دوشان را که به ترکی، خرگوش است، بر این روستا قرار دادند. او و درباریان، بسیار به دوشان تپه می‌آمدند و در آنجا اتراق می‌کردند و به شکار می‌پرداختند. علاقه شاه به آنجا به قدری بود که در آن، عمارتی به نام فرح‌آباد ساختند تا شاه در آنجا ساکن شود؛ کاخی که البته برخی مورخان زمان ساخت آن را به دوران مظفرالدین‌شاه نسبت می‌دهند. همین رفت‌وآمدها، به دوشان‌تپه رونق بخشید تا جایی که در دوره گسترش تهران، دروازه دوشان‌تپه را هم ساختند که یکی از دروازه‌های دوازدهگانه تهران به‌حساب می‌آمد. آن دروازه، درست در جایی ساخته شد که حالا از آن میدان باشکوهی به نام میدان شهدا سربلند کرده!

• عمارت‌هایی گوناگون در نزدیکی میدان

به‌غیر از کاخ فرح‌آباد، چند عمارت دیگر در نزدیکی دروازه دوشان‌تپه مورد توجه شاهان قاجار بود. یکی قصر فیروزه بود که حالا هیچ اثری از آن باقی نمانده. دیگری، باغ‌وحشی بود که به‌خاطر علاقه ناصرالدین‌شاه به حیوانات در این محله ساخته شد. از علاقه شاه به حیوانات باغ‌وحشش همین کافی است که می‌گویند چون یکی از خدمه، در تلگرافی که به شاه فرستاده تا او را از احوالات شیرهایش خبردار کند و در آن‌جا نوشته «حال حیوان خوب است»، به سرعت عزل شده. زیرا به توله شیرهای شاه مملکت گفته بوده «حیوان»! طبق اسناد، ۴ شیر نر و ماده از فارس، ۳ ببر مازندرانی، یک یوز و ۳ پلنگ از جاجرود و ۵ خرس از دماوند در این باغ سکونت داشتند. البته این باغ وحش هم سال‌هاست از بین رفته است.

• کارخانه برق

بعد از عهد قاجار و در سال‌هایی حوالی ۱۳۱۶، نیروگاه برقی چسبیده به میدان شهدا به بهره‌برداری رسید که اهمیت این میدان را در تاریخ تهران، چند برابر کرد. البته این نیروگاه، اولین منبع تولید برق در ایران و تهران نبود، اما نقش مؤثری در تامین برق تهرانی‌ها داشت.

بد نیست بدانید در آن سال‌ها و پس از تصویب قانون بلدیه در سال ۱۳۰۹ و در دوره پهلوی اول، دروازه دوشان‌تپه خراب شد و نیروگاه برق، جزئی از تهران به حساب آمد. در زمان پهلوی دوم، در همان‌ مکانی که جای دروازه بود، میدانی ساخت که نامش ژاله بود.

• نقطه عطف

میدان ژاله، چندان نام و نشانی نداشت تا ۱۷شهریور سال ۱۳۵۷ که حادثه‌ای آن را به نقطه عطفی در تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی بدل کرد؛ حادثه‌ای که نامش را از میدان ژاله به شهدا تبدیل کرد.

مردم تهران از تابستان سال۵۷ و به‌دنبال آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان، خونشان به جوش آمده بود. در روز ۱۷شهریور همان سال که به جمعه سیاه نیز معروف شد و در پی اعلام حکومت نظامی از سوی دولت شریف‌امامی، مردم از خشم اتفاق‌های روزهای قبل که در تهران و دیگر شهرهای ایران رخ داده بود، در صبح هفدهم شهریور به میدان ژاله سرازیر شدند و حکومت ستمشاهی، با فرمان شلیک مستقیم، گروهی از زنان و مردان مبارز را به خاک و خون کشید و کاری کرد که از خاک این میدان به خون آغشته شده، لاله بروید و نامش را تا ابد جاودان کند.

• امروز میدان

این روزها علاوه بر آن خاطره، میدان شهدا، به یکی از شاهراه‌های مهم شرق تهران بدل شده و میدان‌هایی مثل خراسان، امام‌حسین(ع)، بهارستان و خیابان پیروزی را به هم وصل می‌کند. وجود ایستگاه مترو هم رفت‌وآمد را به این میدان سهل‌تر کرده است.